IAS अधिकारी होण्याचे स्वप्न पाहणाऱ्या लाखो तरुणांना पडलेला एकच प्रश्न: “पगार किती असतो?” हा प्रवास सुरू होतो ₹56,100 च्या मूळ वेतनावर. पण तुम्हाला माहीत आहे का, या वेतनासोबत मिळणाऱ्या सुविधा, भत्ते आणि पदोन्नतीमुळे 10 वर्षांच्या सेवेनंतर तुमचा पगार ₹1.3 लाखांपेक्षा जास्त असू शकतो? IAS अधिकाऱ्याचा पगार, त्यांचा करिअर प्रवास आणि या प्रतिष्ठित नोकरीच्या आर्थिक बाजूचा सखोल अभ्यास या लेखात.
देशाचे प्रशासन चालवणारे हात आणि मस्तक म्हणून ओळखली जाणारी भारतीय प्रशासकीय सेवा (IAS) ही केवळ एक नोकरी नसून, ती एक अधिकार, प्रतिष्ठा आणि जबाबदारी आहे. या सेवेमध्ये रुजू होण्याचे स्वप्न पाहणाऱ्या लाखो तरुणांना एक प्रश्न नेहमी पडतो: “IAS अधिकाऱ्याचा पगार नेमका किती असतो?” अनेकदा आपल्याला मूळ वेतनाबद्दल माहिती असते, पण त्यापलीकडे मिळणारे भत्ते, सुविधा आणि एकूण आर्थिक चित्र याबद्दल स्पष्टता नसते. चला, तर मग, 7व्या वेतन आयोगानुसार IAS अधिकाऱ्याच्या पगाराचे गुपित उलगडून पाहूया, जिथे सुरुवात होते ₹56,100 पासून आणि शेवट होतो देशातील सर्वोच्च प्रशासकीय पद असलेल्या कॅबिनेट सचिवाच्या ₹2.5 लाख पगारावर.
IAS अधिकाऱ्याचा सुरुवातीचा पगार आणि प्रशिक्षण कालावधी
एकदा तुम्ही UPSC परीक्षा यशस्वीरित्या उत्तीर्ण झाल्यावर, तुमची नियुक्ती होते आणि तुमचा पगार सुरू होतो. एका नवीन IAS अधिकाऱ्याचे मूळ वेतन ₹56,100 प्रति महिना असते.
या वेतनासोबतच तुम्हाला महागाई भत्ता (DA), घरभाडे भत्ता (HRA) आणि इतर भत्ते मिळायला सुरुवात होते. तथापि, प्रशिक्षण काळात (LBSNAA, मसूरी), प्रशिक्षणार्थीला हे मूळ वेतन मिळते, पण मेस, हॉस्टेल आणि इतर सुविधांसाठी शुल्क कापले जाते. त्यामुळे त्यांच्या हातात साधारणतः ₹35,000 ते ₹40,000 एवढा पगार येतो. हे शिक्षण आणि प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यावरच अधिकारी पूर्ण पगार आणि सर्व सुविधांसाठी पात्र ठरतो.
पदोन्नतीनुसार पगाराची वाढ
IAS अधिकाऱ्याचा पगार त्यांच्या अनुभवानुसार आणि पदोन्नतीनुसार वाढत जातो. प्रत्येक पदोन्नतीनंतर पगारात लक्षणीय वाढ होते. येथे काही प्रमुख टप्पे दिले आहेत:
| सेवा वर्षे | पदनाम (IAS) | मूळ पगार (₹) |
| 1–4 वर्षे | उप-कलेक्टर/ सहाय्यक सचिव | 56,100 |
| 5–8 वर्षे | अतिरिक्त जिल्हाधिकारी/ उपसचिव | 67,700 |
| 9–12 वर्षे | जिल्हाधिकारी/ संयुक्त सचिव | 78,800 |
| 13–16 वर्षे | संचालक/ विशेष सचिव | 1,18,500 |
| 16–24 वर्षे | विभागीय आयुक्त/ सचिव | 1,44,200 |
| 25-30 वर्षे | अतिरिक्त मुख्य सचिव/ मुख्य सचिव (राज्य) | 1,82,200 – 2,05,400 |
| 34-36 वर्षे | मुख्य सचिव (राज्य)/ सचिव (केंद्र) | ~2,25,000 |
| 37+ वर्षे | मंत्रिमंडळ सचिव (Cabinet Secretary) | 2,50,000 |
पगारा व्यतिरिक्त मिळणारे भत्ते आणि सुविधा
केवळ पगार म्हणजे सर्व काही नाही, IAS अधिकाऱ्याला मिळणाऱ्या सुविधा आणि भत्ते त्याच्या आर्थिक आणि सामाजिक स्थितीला अधिक बळकटी देतात.
- महागाई भत्ता (DA): सध्या हा मूळ वेतनाच्या 50% आहे आणि दर सहा महिन्यांनी त्यात वाढ होते.
- घरभाडे भत्ता (HRA): हा भत्ता शहराच्या वर्गीकरणानुसार बदलतो. ‘X’ श्रेणीतील शहरांमध्ये (उदा. मुंबई, दिल्ली) मूळ वेतनाच्या 27%, ‘Y’ श्रेणीत 18% आणि ‘Z’ श्रेणीत 9% असतो.
- सरकारी निवासस्थान: अधिकाऱ्याला त्याच्या पदाला साजेसे सरकारी निवासस्थान मिळते, जे अनेकदा मोठे बंगले असतात.
- वाहन आणि चालक: शासकीय कामासाठी एक किंवा अधिक वाहने आणि चालक दिला जातो.
- सुरक्षा आणि कर्मचारी: निवासस्थानी आणि वैयक्तिक संरक्षणासाठी सुरक्षा रक्षक तसेच घरकामासाठी कर्मचारी उपलब्ध असतात.
- वैद्यकीय सुविधा: अधिकारी आणि त्यांच्या कुटुंबीयांसाठी मोफत वैद्यकीय सुविधा मिळतात.
- इतर भत्ते: प्रवास खर्च, दूरध्वनी आणि वीज बिलांची भरपाई यांसारखे अनेक छोटे-मोठे भत्ते मिळतात.
IAS, IPS, आणि IFS यांच्या पगाराची तुलना
या तिन्ही सेवांमध्ये मूळ पगाराची सुरुवात एकसारखी असली, तरी काही महत्त्वपूर्ण फरक आहेत:
- IPS अधिकारी: त्यांचा सुरुवातीचा मूळ पगार IAS अधिकाऱ्यांप्रमाणेच ₹56,100 असतो. मात्र, त्यांचा सर्वोच्च पगार (पोलीस महासंचालक – DGP) साधारणतः ₹2,25,000 पर्यंत असतो.
- IFS अधिकारी: भारतीय परराष्ट्र सेवेतील (IFS) अधिकाऱ्यांचे वेतन भारताबाहेर पोस्टिंग असताना लक्षणीयरीत्या वाढते. त्यांना ‘विदेशी भत्ता’ (Foreign Allowance) मिळतो, ज्यामुळे त्यांचा एकूण पगार IAS अधिकाऱ्यांपेक्षा खूप जास्त असू शकतो.
IAS अधिकारी होणे हे केवळ एका चांगल्या पगाराची नोकरी मिळवणे नाही, तर देशाच्या प्रशासनात सक्रियपणे सहभागी होण्याची एक संधी आहे. सुरुवातीच्या ₹56,100 मूळ वेतनापासून ते कॅबिनेट सचिवाच्या ₹2,50,000 या सर्वोच्च पगारापर्यंतचा हा प्रवास केवळ आर्थिकच नाही, तर एक समृद्ध व्यावसायिक आणि सामाजिक प्रतिष्ठा देणारा आहे.
Reference –
भारत सरकारकडे IAS अधिकाऱ्यांच्या वेतन आणि सेवा शर्तींशी संबंधित अनेक अधिकृत नियम आणि परिपत्रके आहेत. ही माहिती सामान्यतः कार्मिक आणि प्रशिक्षण विभागाच्या (Department of Personnel and Training – DoPT) वेबसाइटवर उपलब्ध असते.
तुम्ही खालील लिंकवर जाऊन अधिकृत माहिती शोधू शकता:
DoPT वेबसाइटवर ias officer salary नियमांसाठी लिंक: https://doptcirculars.nic.in/Default.aspx?URL=QDa6iC3dTo4i
या लिंकवर तुम्हाला “Pay” या शीर्षकाखाली IAS (Pay) Rules, 2016 आणि इतर अखिल भारतीय सेवांशी संबंधित नियमांची माहिती मिळेल. हे नियम 7 व्या वेतन आयोगाच्या शिफारशींवर आधारित आहेत.
FAQs
Q. IAS अधिकाऱ्याला निवृत्तीनंतर पेन्शन मिळते का?
होय, IAS अधिकाऱ्यांना निवृत्तीनंतर पेन्शन मिळते, जी त्यांच्या शेवटच्या मूळ पगारावर आधारित असते.
Q. प्रशिक्षणाच्या काळात पगार मिळतो का?
होय, प्रशिक्षणाच्या काळात पगार मिळतो, पण मेस आणि हॉस्टेल खर्चासारखे शुल्क कापले जाते.
Q. IAS अधिकाऱ्याला मिळणाऱ्या सुविधांमध्ये काय काय येते?
होय, IAS अधिकाऱ्याच्या पगारावर प्रचलित आयकर नियमांनुसार कर लागतो. पण त्यांना मिळणाऱ्या अनेक सुविधा करमुक्त असतात.
Also Read –
UPSC GS Paper 1 Economics – अर्थशास्त्र: नुसतं आकडेवारी नाही, देशाची नाडी समजून घेणं आहे!
UPSC GS 1 साठी भारतीय कला, साहित्य आणि स्थापत्यकलेची तयारी कशी करावी? (Indian Arts and Culture)
UPSC Polity Syllabus and 1 Month Study Plan | राज्यशास्त्र अभ्यासक्रम (GS Paper 1)
Discover more from पाटी पेन्सिल - Pati Pencil
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
